Trzaskowski: zamiast Polskich Patriotów ulice imienia ścierw czerwonych

Dla Polaków do niedawna wspólna była satysfakcja z tradycji oporu wobec władz w PRL. To, że obecnie jedna ze stron sporu potrafi bez bólu ją odrzucić, pokazuje erodowanie fundamentów wspólnej pamięci.

Władze miejskie posiadają znaczny potencjał memotwórczy, ale czasem życie wyprzedza sztukę: próżno sili się IPN i anonimowi twórcy, żaden mem nie podsumowuje niedawnej decyzji władz Warszawy w kwestii przemianowania ulic tak dobrze, jak zdjęcie tabeli, na którym obok tabeli z nazwami – niedawnymi („Inki”, „KOR-u”) oraz dawnymi/nowymi („Małego Franka”, „17 Stycznia”) widnieje pieczątka i podpis prezydenta Rafała Trzaskowskiego oraz data: 13 grudnia 2018.

Prawicowy internet najpierw zamilkł, potem zaś zadygotał ze zgrozy: na tożsamościowych forach nie zabrakło ani „hańby” z trzema wykrzyknikami, ani „resortowych dzieci”, ani – oczywiście – „POlszewików”.
Mnie ta nadwyżka patosu nuży niemal w takim samym stopniu, w jakim oburza mnie postawienie za publicznych patronów, rodzaj obywatelskiego wzoru cnót, sowieckiego agenta Duracza i sowieckiego cyngla Zubrzyckiego w miejsce Zbigniewa Romaszewskiego, założycieli KOR i Marka Edelmana. Przede wszystkim jednak zastanawia mnie, dlaczego nowa ekipa rządząca Warszawą zdecydowała się na przeprowadzenie całej operacji „przemianowania” w stylu, który obarczony był pewnymi, chyba oczywistymi dla niej, kosztami wizerunkowymi i być może nie był konieczny. A może jednak – był konieczny, a koszty uznano za znikome? A jeśli tak, o czym to świadczy?

Dlaczego zabrakło finezji?

Nie jest moim zamiarem wchodzić ani w prehistorię sporu o przemianowywanie ulic, ani w rozważania o metanarracjach historycznych z jednej, a okolicznościach obciążających i łagodzących – z drugiej. Dekomunizacja jako całościowy projekt została zaniechana, rozwodniona lub przegrana ćwierć wieku temu – co nie znaczy, że należy rezygnować z cząstkowych prób rektyfikacji pamięci historycznej. Sprawa przemianowania ulic o najbardziej rażących nazwach stała się w Warszawie, jak wiele innych tematów, które byłyby bezsporne dla koalicji PO-PiS przed 15 laty, zakładniczką szarpaniny PO – PiS: jak wiele znaczy, również politycznie, różnica między łącznikiem a pauzą! Po 2010 było już tylko gorzej: warszawska Platforma postanowiła pójść w zaparte w kwestii uczczenia w jakikolwiek sposób pamięci osób, które zginęły w Smoleńsku (w tym Lecha Kaczyńskiego), co z kolei rozżarzało PiS do czerwoności. Zdominowana przez PO Rada m.st. Warszawy moim zdaniem całkowicie świadomie zignorowała roczne „okno ustawowe”, pozwalające jej na dokonanie zmian nazw. Swoją biernością w tej sprawie wymusiła dokonanie zmian nazw przez wojewodę mazowieckiego – wiedząc doskonale, że jego decyzję można będzie zaskarżyć przed NSA i uzyskać korzystny dla siebie wyrok. Doprawy, finezyjne.

Dlaczego jednak tej finezji zabrakło Radzie (w nowym składzie, ale dawnej orientacji) na początku grudnia? Wbrew sporej części prawicowej opinii publicznej rozumiem, że prezydent m.st. Warszawy był zobligowany do respektowania wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego – niezależnie od tego, czy wyrok ów był po jego, czy nie po jego myśli, i jak dalece respekt ten związany jest z troską Platformy o pozycjonowanie się jako „obrońca legalizmu”. Prawdziwe schody zaczynają się jednak dopiero w tym miejscu, na etapie trybu wdrażania wyroku sądu.

Bo przecież ekipa rządząca warszawskim Ratuszem doskonale zdawała sobie sprawę, że umiarkowani wyborcy Rafała Trzaskowskiego niekoniecznie mogą się poczuć szczęśliwi z intronizacji patronów spod znaku Gwardii Ludowej i stalinizmu: bądź dlatego, że sami mają rodzinne korzenie sięgające opozycji w PRL (a takich jest, wbrew prostackim tezom o „resortowych dzieciach”, całkiem dużo), bądź dlatego, że przyjęli bezkrytycznie opozycyjną narrację, w myśl której rządy PiS to nic innego jak „PRL-bis” i „Frasyniuka prześladują tak jak dawniej”. No więc albo-albo, jeśli czujemy się związani z KOR lub czujemy, że należałoby go restytuować, to wypadałoby raczej dać mu ulicę niż ją odbierać.

Można było „ograć” NSA

Czy można było zatem mieć ciastko i zjeść ciastko, wykonać wyrok NSA i jednocześnie dać do zrozumienia, że tak niefortunnie znikający z warszawskich ulic bohaterowie są nam bliscy? Z pewnością tak – i z pewnością jeśli ktoś potrafiłby to rozegrać, to Platforma, która w Warszawie może liczyć na poparcie rzesz korporatów z agencji reklamowych i PR-owych, tych przysłowiowych „młodych wykształconych z wielkich miast”, zachwyconych polorem swego awansu osobistego i klasowego. Mniejsza jednak nawet o kadry – również „stara” Platforma nieraz potrafiła zagrać finezyjnie tam, gdzie inne ugrupowania waliły jak cepem, a jej zwycięski kandydat na prezydenta miasta od początku letnio-jesiennej kampanii pozycjonował się jako uosobienie taktu i obycia, zaprzeczenie blokersa, co to ostryg nie to, że nie jadł – na oczy nie widział. A przy tym Trzaskowski ma za sobą naprawdę przyzwoitą opozycyjną przeszłość, na tyle, na ile pozwala jego rok urodzenia: był w latach 80. jednym ze współzałożycieli podziemnego Międzyszkolnego Komitetu Solidarności. MKS nie był oczywiście strukturą, która mogłaby w poważny sposób zaważyć na polskich losach – ale otarło się oń lub przynajmniej o nim słyszało całkiem sporo stołecznych 40- i 50-latków, i nie jest to złe narzędzie wpisania się w szlachetną, jednoznaczną opozycyjność lat 80.

Nie mnie w tej sytuacji podpowiadać strategom Ratusza, jak można było „ograć” kłopotliwy werdykt NSA, ale kolejne pomysły nasuwają się przecież praktycznie same. Można było złożyć nabrzmiałe patosem oświadczenie, w którym oskarżyłoby się zły PiS o niechlujstwo i zamordyzm prawny, które wymusiły taki, a nie inny werdykt NSA, prezydentowi miasta pozostaje zaś z bólem wprowadzić go w życie. Można było zmobilizować spadkobierców (rodzinnych lub ideowych) usuwanych właśnie patronów ulic, by wyrazili poparcie dla tej niełatwej, ale koniecznej decyzji. Można było zdyskontować bądź opozycyjną przeszłość samego Trzaskowskiego – bądź jego chevalerie, i wbijając dodatkowy klin między prawe skrzydło PiS a Pałac Prezydencki, wysłać prezydenta z bukietem kwiatów do pani Zofii Romaszewskiej z przeprosinami za pozbawienie ulicy jej zmarłego męża.

Można było wreszcie – to przecież tak oczywiste, że aż się prosi! – zwołać nadzwyczajne posiedzenie Rady m.st. Warszawy i ponownie, legalną większością, przegłosować nadanie dopiero co unieważnionych imion wszystkim ulicom. Wszystkim? Nieee, wszystkim z wyjątkiem jednej: Lecha Kaczyńskiego. To dopiero byłby majsterszyk: zmusić PiSowskich radnych, by zagłosowali albo za tą decyzją (pozbawiając nieżyjącego prezydenta ulicy własnymi, partyjnymi rękami), albo przeciwko niej – broniąc tym samym (nieskutecznie) Gwardii Ludowej i Leona Kruczkowskiego. To byłby myk na miarę Donalda Tuska, gdańskiego Makiawela! A jeśli już na to wszystko zabrakło fantazji – to można było nie autoryzować tej decyzji o przywróceniu dawnych nazw akurat nieszczęsnego, wciąż jeszcze pamiętnego, 13 grudnia.

A jednak warszawska Platforma nie zdecydowała się na żadne z tych posunięć, przywróciła Zubrzyckiego i 17 stycznia z dziką satysfakcją, za nic mając dyzgust nostalgików, histerię tożsamościowców i potężne kłopoty zwykłych mieszkańców, którzy zdążyli już w sporej części zmienić tabliczki, pieczątki i wpisy w dowodach rejestracyjnych.

Gdzie się podziała wspólna pamięć?

Jest to, moim zdaniem, posunięcie znaczące z kilku powodów. Po pierwsze, pokazuje ono, że grzmiące odwołania opozycji do szczytnych opozycyjnych korzeni, mozolne budowanie kulawych analogii między latami 80. a dzisiejszą „dyktaturą Kaczyńskiego” jest funta kłaków warte: cały, i tak mocno zetlały, potencjał emocjonalny lat 80. i dawniejszych – wszystkie „Mury”, Noble i KOR-y – dla niej w przeważającej mierze pozbawiony znaczenia, że nie czuje się już z tamtą formacją związana, nawet, jeżeli w rzeczywistości się z niej wywodzi (jak Trzaskowski czy o pokolenie starszy Henryk Wujec). Odebranie ulicy patrona, jakim jest „KOR” czy „Edelman” nie ma już w jej oczach niepokojącego potencjału ojcobójstwa, można więc sobie na nie pozwolić.

Po wtóre – że elektorat Platformy (z pewnością warszawski; najpewniej jednak szerzej, „wielkomiejski”) nawet, jeśli osobiście silniej związany z niedawną przeszłością i legendami opozycji niż młode władze municypalne, jest bez reszty zakładnikiem totalnego „antyPiSizmu”: każde posunięcie platformerskich władz lokalnych, które można będzie przedstawić jako kontestowanie decyzji PiS, wkładanie tej partii kija w szprychy bądź zrobienie jej na złość może liczyć na akceptację – nawet, jeśli uszczuplałoby boleśnie realne lub symboliczne dobra tegoż elektoratu.

W ostatecznej konkluzji oznacza to jednak rzecz jeszcze groźniejszą: erozję tego, co do niedawna wydawało się ocalałym jeszcze fundamentem wspólnej pamięci. Polacy spierają się o „Bolka” i Smoleńsk (a właściwie już się nie spierają, okopani we własnym postrzeganiu tych dramatów), do niedawna wspólna im była jednak satysfakcja z tradycji oporu wobec władz w PRL, cały łańcuszek „polskich miesięcy”. To, że obecnie jedna ze stron sporu potrafi bez bólu czy jakichkolwiek, choćby czysto zewnętrznych „działań osłonowych” je odrzucić, pokazuje erodowanie tych fundamentów.

Pamięć zbiorowa zwykle jest niejednorodna, pełna uskoków tektonicznych, nieciągłości i niekonsekwencji. Z wycieczek na postsowiecką Białoruś przywozimy zdjęcia skrzyżowania ulicy Mickiewicza i Dzierżyńskiego, Konaszewicza i Kirowa, ale i w społeczeństwach Środkowej i Zachodniej Europy zdarzają się podobne, rozczulające historyków cocktaile. Wygląda jednak na to, że w Polsce spustoszonej wojną PO-PiS będzie to niemożliwe. Widzą to boleśnie mieszkańcy warszawskich Bielan, do których się zaliczam: nazwy „Duracza” i „Romaszewskiego” dotyczyły tej samej ulicy, ciągnącej się od piekarni po czytelnię naukową: nie ma szans na to, by kiedykolwiek zaistniało ich skrzyżowanie.

© Wojciech Stanisławski
17 grudnia 2018
źródło publikacji: „Na rogu Duracza i Romaszewskiego”
www.NowaKonfederacja.pl

---

Nowy prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski uczcił rocznicę wprowadzenia stanu wojennego podpisem pod dokumentem, który potwierdza, że aleja Lecha Kaczyńskiego znów będzie aleją Armii Ludowej.

Symbolicznie, w tabelce zawierającej listę cofniętych zmian, tuż nad podpisem prezydenta Warszawy, mamy z jednej strony Danutę Siedzikównę „Inkę” (nie będzie miała ulicy) i „Małego Franka”, czyli Franciszka Zubrzyckiego, dowódcę pierwszego oddziału Gwardii Ludowej. Zubrzycki został zastrzelony przez Niemców w 1942 roku, ale gdyby przeżył okupację, trudno mieć wątpliwości, włączyłby się w budowę stalinowskiego komunizmu. Kto wie, czy los nie zetknąłby go w jakimś momencie właśnie z „Inką”…

Zakładamy, że i sędziami, blokującymi pod byle pretekstem dekomunizację ulic, i cieszącymi się z takiego obrotu spraw władzami stolicy, kieruje przede wszystkim niechęć do Prawa i Sprawiedliwości, chęć dokuczenia tragicznie zmarłemu Prezydentowi. Ale może to zbyt proste spojrzenie na sprawę? Może tym ludziom naprawdę jest bliżej do Armii Ludowej niż do Lecha Kaczyńskiego, i do „Małego Franka” niż do „Inki”? Może oni wcale nie dokuczają, ale po prostu czynią to, co w głębi serca uważają za słuszne?

Platforma lubi prezentować się jako partia postsolidarnościowa. Ta nuta jest w niej rzeczywiście obecna. Ale pod powierzchnią są i mniej atrakcyjne tradycje, przejęte w chwili wejścia w systemowe buty postkomunizmu. Ewa Gawor, ważna urzędniczka ratusza, która zablokowała Marsz Powstania Warszawskiego, zaczynała karierę w MSW Czesława Kiszczaka. O jej przeszłości już wiemy, ale przecież nie była jedyna. Nie mówiąc o tym, że postawę wobec przeszłości, wybór między „Małym Frankiem” a „Inką”, zazwyczaj się dziedziczy z pokolenia na pokolenie. Na szczęście nie zawsze, ale jednak bardzo często.

Stare tożsamości nie umierają nigdy do końca. Nie można wykluczyć, że oni naprawdę wolą „Małego Franka” z GL od „Inki” z AK.

© Jacek Karnowski
13 grudnia 2018
źródło publikacji: „A może oni naprawdę wolą "Małego Franka" z GL od "Inki" z AK? Może tu nie chodzi tylko […]”
www.wPolityce.pl

---

‼ Apel #IPN do władz @warszawa w sprawie #dekomunizacja ulic w stolicy. @trzaskowski_
➡ https://t.co/0AqLmMHCFa ‼ pic.twitter.com/LmwNcC4rro

— Instytut Pamięci Narodowej (@ipngovpl) December 9, 2018

Jutro 13 grudnia. Data symboliczna. Również dla @Platforma_org. Planują tego dnia znów wprowadzić komunizm na ulice Warszawy.

Zamiast Przemyka (sic!), Pyjasa, Inki,Zapory,Romaszewskiego i innych mają wrócić Duracz, Kruczkowski i inni

To nie jest żart. To Warszawa @trzaskowski_ pic.twitter.com/MpH5xuOXjx

— Sebastian Kaleta (@sjkaleta) December 12, 2018

To jest najbardziej wymowne.

Autopoprawka Prezydenta @trzaskowski_ druk Nr 42A

Symboliczne 13 grudnia zniknie ul. D. Siedzikówny „Inki”.

„Podpisano” R. Trzaskowski pic.twitter.com/kgKExqjw5r

— Jacek Ozdoba (@OzdobaJacek) December 12, 2018

Każdy ma swój czas, swoich proroków, swoich poetów.

Poniżej (kolumna "NAZWA ULICY PO ZMIANIE") bohaterowie, poeci, prorocy ... pana @Trzaskowski_#KomuniściWracają pic.twitter.com/i98Aeyp0aC

— Dariusz Lasocki 🇵🇱🌍💯 (@Dariusz_Lasocki) December 12, 2018

Ilustracja © DeS ☞ tiny.cc/des